Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για εμάς σήμερα

Συγγραφέας: Κορνήλιος Καστοριάδης
Εκδόσεις: Ύψιλον
Έτος Έκδοσης:2005
Σελίδες:59

Περιγραφή από το βιβλίο:»Δεν βλέπω, όπως νομίζω ότι και κανείς δεν μπορεί να δει, εκτός αν είναι τελείως φαντασιόπληκτος ή προγονόπληκτος, την αρχαία Ελλάδα ως πρότυπο το οποίο θα αρκούσε να το αντιγράψουμε για να βρούμε την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την ισότητα και παν αγαθόν.

Η αρχαία Ελλάδα δεν είναι πρότυπο, ούτε μοντέλο προς μίμηση, όπως άλλωστε δεν μπορεί να είναι κανένα ιστορικό έργο σε οποιονδήποτε τομέα. Θεωρώ, όμως, ότι πρέπει να λειτουργήσει για μας σαν γονιμοποιημένο σπέρμα, δεδομένου ότι μας επιτρέπει να δούμε εν γενέσει τους πληθώρα στοιχείων πάντοτε επίκαιρων – μπορεί και πρέπει να είναι για μας κέντρισμα, έμπνευση και πηγή ιδεών.»

Το βιβλίο μπορούμε να πούμε ότι είναι χωρισμένο σε δυο μέρη. Το πρώτο είναι μια διάλεξη που έδωσε ο Κ.Καστοριάδης και το δεύτερο μέρος αφορά την συζήτηση που ακολούθησε.

Ο Κ.Καστοριάδης αναφέρεται σε 8 βασικά σημεία στην διάλεξη αυτή.

1.Η αρχαία ελλάδα: σπέρμα και όχι πρότυπο.

Μιλάει για την πρωτοτυπία της αρχαίας Ελλάδας ως προς την δημιουργίας πολιτικής κοινότητας-αυτόνομης και τονίζει ότι η αρχαία Ελλάδα θα πρέπει να είναι πηγή άντλησης ιδεών και όχι πρότυπο.Ορισμένα στοιχεία επανεμφανίστηκαν πολύ αργότερα στην Δυτική Ευρώπη κατά τον μεσαίωνα

2.Η αρχή της αμφισβήτησης.

Ο Κ.Καστοριάδης θέτει σαν ένα από τα βασικά στοιχεία της αρχαίας Ελλάδας την αμφισβήτηση της παράδοσης.Ένα στοιχείο που παρατηρείτε στην αρχαία Ελλάδα αλλά και στην Δυτική Ευρώπη. Επίσης θεωρεί την πάλη των τάξεων ως αντίσταση μια τάξης στην καταπίεση από μια άλλη αποτελεί εξαίρεση στην ανθρώπινη ιστορία. Αυτό που παρατηρείτε τις περισσότερες φορές είτε είναι μια ατομική αντίδραση είτε απέχει από την αλλαγή της κοινωνικής θέσμισης της κοινωνίας.

3.Η ιστορία σαν δημιουργία.Αδυναμία των αιτιακών εξηγήσεων.

Εδώ πέρα απαντάει γιατί η δημοκρατία της αρχαίας Ελλάδας δεν είναι αποτέλεσμα της γεωγραφίας, της δουλείας ή της οπλιτικής φάλαγγας.Δηλαδή γιατί δεν ήταν αναπόφευκτη. Επίσης τονίζει μια σημαντική διαφορά των ελληνικών αποικιών να δημιουργεί η κάθε μια τους δικούς της νόμους σε αντίθεση με όλες τις άλλες περιπτώσεις.

4.Η ελληνική σύλληψη του κόσμου:Κεντρικές φαντασιακές σημασίες

Οι βασικές φαντασιακές σημασίες είναι

1. Το μέτρο δεν είναι δεδομένο αλλά σκοπός
2. Ο κόσμος προέρχεται από το Χάος-τίποτα
3. Δεν υπάρχει κάποια εξωκοσμική δύναμη που να ενδιαφέρεται για τους ανθρώπους
4. Η μεταθάνατο ζωή δεν υπάρχει ή αν υπάρχει δεν είναι καλύτερη από την τωρινή

5.Εσωτερική σχέση δημοκρατίας και φιλοσοφίας.

Βασικό στοιχείο της αρχαίας Ελλάδας ήταν η αμφισβήτηση. Η αμφισβήτηση των αξιών της κοινωνίας που αποτελεί κοινή ρίζα της δημοκρατίας και της φιλοσοφίας μιας και αυτόματα συνεπάγεται φιλοσοφικά αλλά και πολιτικά ερωτήματα. Aυτή μάλιστα δεν περιορίζεται σε κάποιο ιερατείο αλλά συναντιέται σε όλο τον πληθυσμό.

6.Αυτοθέσμιση

Χαρακτηριστικό της αρχαίας δημοκρατικής πόλης είναι η αυτοθέσμιση που δεν περιορίζεται χρονικά αλλά αποτελεί στοιχείο που συναντιέται διαρκώς.

7.Δήμος

Ο δήμος είναι το κέντρο των πάντων στην αρχαία ελληνική δημοκρατία. Τίθονται τα ερωτήματα ποιος είναι ο δήμος(Το πολιτικό σώμα) και ποιος είναι ο τρόπος που ασκεί εξουσία ο δήμος;

Ιδιαίτερα για το δεύτερο ερώτημα ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει ελεύθερη μια πόλη όταν είναι αυτόνομη, αυτόδικη, και αυτοτελής. Ιδιαίτερα για την αυτοτέλεια που σημαίνει αυτοκυβέρνηση της πόλης είναι σημαντικό να διαχωριστεί από τον διαχωρισμό των σημερινών κρατικών εξουσιών που κάνουν οι σύγχρονοι νομικοί φιλόσοφοι.(νομοθετική,δικαστική, εκτελεστική) Υπάρχει δηλαδή μια άλλη εξουσία η κυβερνητική που δεν μπορεί να ενταχθεί σε καμιά από τις παραπάνω τρεις κατηγορίες.

8 Σύγκριση με την νεότερη αντίληψη.

Συγκρίνοντας την αρχαία ελληνική δημοκρατία με την νεότερη αντίληψη για δημοκρατία παρατηρούμε τα εξής σημαντικά σημεία:

• Απουσία έννοιας αντιπροσώπευσης.
• Η ιδέα της δημοκρατίας δεν ταυτίζεται με τις εκλογές. Βέβαια σε όσες περιπτώσεις χρειάζεται κάποια εξειδικευμένη γνώση θεωρείτε αυτονόητο ότι αυτόν που θα καταναλώσει το αποτέλεσμα θα ψηφίσει για να αποφασίσει ποιος θα είναι κατάλληλος αλλά και ταυτόχρονα είναι και ανακλητός.
• Επίσης η σημερινή έννοια του κράτους δεν μπορεί να ταυτιστεί με την αρχαία ελληνική πόλη. Το κράτος πέρα του ότι προϋποθέτει έναν διαχωρισμό μεταξύ κοινωνίας και του κρατικού μηχανισμού σημαίνει και έναν εδαφικό χώρο σε αντίθεση με την αρχαία Ελλάδας που στην ουσία η αναφορά αφορούσε τους πολίτες.(Αθηναίους,Κορίνθιους κτλ)

Τέλος ο Καστοριάδης κάνει μια αναδρομή στην ιστορία του εργατικού κινήματος δείχνοντας ότι σε όλα τα πραγματικά δημοκρατικά κινήματα ξανά δημιούργησαν τις αρχές της άμεσης δημοκρατίας, της ανακλητότητας και της αυτοκυβέρνησις, αλλά και χαρακτηριζόταν από απουσία αντιπροσώπων. Στην συνέχεια του βιβλίου ακολουθούν οι συζητήσεις που έγιναν με τους ομιλητές.

Συνολικά θα έλεγα ότι είναι ένα πολυ ενδιαφέρον βιβλίο που προσφέρει μια πολύ διαφορετική οπτική για το τι πραγματικά ήταν η αρχαία ελλάδα σε αντίθεση με αυτά που μας έχουν συνηθήσει οι διάφοροι εθνικιστές αλλά και το ελληνικό κράτος.